Jaargang 38, nr. 1 12 minuten Door Marissa van de Kreke, Nederlands.
Dit is de uitgebreide versie van het gepubliceerde artikel (pagina 29-32). In deze ‘Onder een historische loep’ kijkt Marissa van de Kreke naar de historische juistheid van de populaire serie Outlander: ‘Outlander zou te veel invloed hebben op de politieke situatie in Groot-Brittannië.’
Menig serieliefhebber zal deze tv-show gezien hebben: de fantasie hitserie Outlander (2015). Ik ben zelf ook een enorme fan van Outlander, niet alleen om het verhaal, de acteurs en de prachtige Schotse omgeving. Ik ben heel misschien een klein beetje bevooroordeeld door mijn voorliefde voor Schotland, maar deze serie is vooral een enorme aanrader omdat de schrijvers op historisch gebied bijna alles bij het rechte eind hebben.
Jullie kunnen dit vast allemaal beamen, als historicus kun je niet normaal naar een historische film of serie kijken zonder kritisch te zijn op de accuraatheid. Dat heb ik ook bij Outlander. Ik ben een echte nerd op het gebied van Schotse en Engelse geschiedenis, daarom had ik al voorkennis toen ik aan de serie begon. Wat mij opviel, was dat sommige gebeurtenissen niet helemaal overeenkomen met het daadwerkelijke verleden. Uiteraard moeten we in ons achterhoofd houden dat Outlander historische fictie is en zij ook niet pretenderen helemaal historisch correct te zijn.
De politieke impact van Outlander is groot geweest. In 2014 was er in Groot-Brittannië een referendum over de onafhankelijkheid van Schotland. Het was eigenlijk de bedoeling dat Outlander in 2014 in première zou gaan. Er gaat een gerucht rond dat de Britse premier David Cameron wilde dat Outlander later in première ging omdat het te veel invloed zou hebben op de politieke situatie in Groot-Brittannië. Outlander is daarom in 2015 uitgekomen en is destijds ook alleen uitgezonden in de Verenigde Staten en op het Europese vasteland.
In deze eerste editie van ‘Onder een historische loep’ zal ik beschrijven wat in Outlander historisch juist is en onjuist is. Hierbij focus ik mij vooral op de eerste drie seizoenen van de serie. In dit artikel zal ik mijn bevindingen onderbouwen met achtergrondinformatie die Outlander in een historische context zal plaatsen.
Het verhaal
Outlander is gebaseerd op de gelijknamige boekenserie van de Amerikaanse schrijfster Diana Gabaldon. De serie volgt het leven van de Engelse Claire Randall, die in de Tweede Wereldoorlog een verpleegster was. In 1946 gaat zij op romantische reis met haar man, historicus Frank Randall, in Schotland. Samen stuiten zij op een magische steencirkel. Wanneer Claire een van de stenen aanraakt, valt zij door de tijd terug naar het jaar 1743. Ze komt midden in de Schotse Hooglanden terecht, waar de spanningen tussen Engeland en Schotland al hoog oplopen. Ze ontmoet er de Schot Jamie Fraser. Haar relatie met hem groeit al snel uit tot een romance en Claire raakt betrokken bij de Jacobijnse opstanden die woeden van 1745 tot 1746. De rode draad door de serie is de historische kennis van Claire. Kan zij met deze kennis het verleden veranderen?
Expertise in het team
Waar het productieteam van Outlander enorm goed aan gedaan heeft, is het in de arm nemen van een gespecialiseerde historicus. Deze adviseert hen bij het schrijven van de scripts. Archeoloog dr. Tony Pollard is verbonden aan de Universiteit van Glasgow en is gespecialiseerd in de Jacobijnse en Schotse geschiedenis. Overigens is hij ook directeur van het Centre for Battlefield Archeology en professor op het gebied van Conflict History and Archeology. We kunnen dus stellen dat Pollard kennis van zaken heeft. Dat blijkt ook uit een interview dat hij gaf aan de site British Heritage Travel. Hier vertelt hij over de keuzes die gemaakt zijn in het portretteren van de Battle of Culloden, de Slag bij Culloden. In de serie wordt enorm gefocust op de vijandelijkheid tussen Engeland en Schotland. Dit is ook iets wat Pollard weerlegt in het interview. Hij geeft toe dat het enorm moeilijk is om de realiteit van de geschiedenis goed weer te geven. ‘As ever with history, the reality is a lot more complicated and the edges are blurred’. Volgens hem was de vijandelijkheid tussen Engeland en Schotland minder zwart-wit dan het in Outlander lijkt. Er waren namelijk ook Schotten aan de Britse kant en Britten die de kant van Schotland kozen. Het was ook meer een oorlog tussen de Highlands en de Lowlands, het noorden en zuiden van Schotland.
Vechten om de troon
De serie focust zich voornamelijk op de Jacobijnse opstanden die in 1746 uitmonden in de Slag bij Culloden. De slag wordt uitgevochten door de hertog van Cumberland, zoon van de Hannoveraanse koning George II aan de Britse kant en bonnie prince Charlie, Charles Edward Stuart, aan de Schotse kant. Hij wilde de monarchie heroveren om zijn vader, James Stuart, terug op de troon te zetten. Aanhangers van dit doel worden daarom Jacobieten genoemd. De spanningen tussen Schotland en Engeland kennen een zeer turbulente en interessante geschiedenis. In 1688 werd de katholieke koning James II afgezet en de Stuart-dynastie werd in 1714 vervangen door de Duitse protestantse Hannoveraanse dynastie. Om Outlander goed te kunnen begrijpen, is vooral kennis van de Slag bij Culloden belangrijk. Deze gebeurtenis zal voor altijd een grote invloed hebben op de geschiedenis van Schotland.
In Outlander wordt gedurende seizoen een en twee toegewerkt naar het uitbreken van de Slag bij Culloden in seizoen drie. Er zijn hierbij verschillende historische elementen die de schrijvers bij het rechte eind hebben en een aantal andere elementen waarbij ze net de plank misslaan.
De gevolgen van de Slag bij Culloden
Vooral op cultureel gebied betekende de Slag bij Culloden het einde van vele Schotse tradities. Het dragen van de kilts en het spelen van de doedelzak werden verboden door de Britse regering, met als doel de Hooglandse tradities voorgoed te vernietigen. Hierbij werden ruim duizend Schotten van het leven beroofd. Pollard geeft ook aan dat de gevolgen van de slag enorm waren. Zo werd ook het clansysteem van de Schotten verboden. Het doel hiervan was om de machtspositie van de clans te ondermijnen om zo een volgende opstand te voorkomen. De overgebleven Jacobieten moesten meevechten in het Britse leger of werden naar de kolonies verscheept als dwangarbeiders. Uiteindelijk zorgden de economische groei en industriële revolutie ervoor dat de Hooglanden leeg stroomden. In de Schotse geschiedenis wordt Culloden dan ook aangemerkt als het begin van de Highland Clearances.
In Outlander wordt deze periode ook zeker waarheidsgetrouw afgebeeld. De hoofdpersoon Jamie Fraser overleeft de Slag bij Culloden en wordt later opgepakt en gevangengezet. Tijdens het kijken van deze scènes ontdekken we de impact die de slag had. In de gevangenis zien we de mannen die de slag hebben overleefd. Een van de personages heeft een klein stukje tartan bewaard, een Schotse ruit met specifiek patroon en kleurenschema. Elke Schotse clan of familie had een eigen tartan, die te zien is op de kilt die de mannen droegen. De serie laat ook zien dat de gevangenen uiteindelijk worden gedeporteerd naar de kolonies, zoals ook echt gebeurde.
Achttiende-eeuwse heksenjachten in Outlander
In de serie wordt vaak belicht dat Claire best wat kennis heeft over de Schotse geschiedenis en zo ook over de uitkomst van de strijd tussen Engeland en Schotland. Eveneens is zij een twintigste-eeuwse verpleegster met veel medische kennis. Deze kennis hadden ze in het achttiende-eeuwse Schotland niet. In het verhaal wordt Claire dan ook vaak door haar omgeving bestempeld als heks. Door haar kennis van het verleden en de wat feministische manier waarop zij zich als vrouw gedraagt, valt ze op. Claire gedraagt zich anders dan een achttiende-eeuwse vrouw door onder andere kritiek te hebben op de man-vrouwverhoudingen. Hierover zou ik ook weer enorm kunnen uitweiden, want feminisme is een onderdeel dat in Outlander veel aan bod komt, maar dat is genoeg stof voor een volgende ‘Onder de historische loep’. In het eerste seizoen wordt Claire samen met haar vriendin Geillis Duncan beschuldigd van hekserij. Maar hier gaat Outlander de mist in.
Het is inderdaad waar dat Schotland bekendstaat als een van de landen waar veel vrouwen vervolgd zijn als heks. De serie doet het alleen lijken alsof men nog steeds heksen vervolgde ten tijde van het verhaal. Het laatste heksenproces vond echter plaats in 1722, ruim twintig jaar voordat het proces in Outlander plaatsvindt. De andere elementen in deze scène zijn wel redelijk accuraat, enkel de tijd klopt niet. Zo worden Claire en Geillis door de kerk veroordeeld met allerlei verwijten die ook echt gemaakt werden, zoals gelinkt worden aan de duivel. Tijdens de heksenvervolgingen werden echt dit soort verwijten gemaakt. Ondanks dat de heksenvervolging op het gebied van tijd niet juist is, laat deze gebeurtenis wel goed zien hoe bijgelovig men was in Schotland, en misschien nog steeds wel een beetje is.
In Outlander wordt dan ook aandacht besteed aan mythes, feeën, folklore en feesten als Samhain. Dit is de Keltische versie van Halloween waarbij men gelooft dat voor een dag de geesten terug onder de levenden zijn. Deze elementen laten zien dat er zeker ook naar de cultureel-historische aspecten van Schotland is gekeken.
De personages
De meeste personages in Outlander zijn fictief. Hun namen zijn wel gebaseerd op echte Schotse namen en achternamen, maar de meesten hebben, voor zover we weten, niet echt bestaan. Uitzonderingen hierop zijn de historische personages, zoals bijvoorbeeld de hertog van Cumberland, Charles Stuart en de Franse koning Lodewijk XVI. Zij hebben natuurlijk wel echt bestaan en worden in Outlander bewonderenswaardig goed geportretteerd met veel aandacht voor accuraatheid.
Sommige karakters in de serie zijn gedeeltelijk gebaseerd op echte historische figuren. In het stuk hierboven benoemde ik al kort Geillis Duncan, zij wordt uiteindelijk een vriendin van Claire. Geillis houdt zich bezig met rituelen en bezwering en wordt daarom veroordeeld als heks. Wat bijzonder is aan dit personage, is dat zij echt bestaan heeft. Schrijfster Diana Gabaldon heeft haar gebaseerd op een zestiende-eeuwse dienstmeid, eveneens genaamd Geilis Duncan. Zij werd in 1591 door haar werkgever aangegeven. Ze verdween ’s nachts en bleek zieke mensen te verzorgen en te genezen. Dit zorgde voor argwaan en ze werd tijdens de bekende heksenprocessen van North Berwick ter dood veroordeeld. De echte Geillis Duncan leefde dan wel ruim 150 jaar eerder dan het personage in Outlander, maar het laat wel zien dat Gabaldon nagedacht heeft over de historische achtergrond van haar personages.
Hetzelfde heeft zij gedaan met de hoofdpersoon, Jamie Fraser. Dit personage is ook gedeeltelijk echt. Gabaldon heeft ooit in een interview aangegeven dat zij stuitte op een boek waarin geschreven werd over een officier Fraser die de Slag bij Culloden overleefde. Hierop heeft zij het personage Jamie gebaseerd. In de serie wordt Jamie uiteindelijk officier en overleeft hij als enige officier met de naam Fraser de slag.
De kostuums
Ik vind in historische series de kostuums ook altijd belangrijk. Ze dragen bij aan de geloofwaardigheid en de juiste representatie van een tijd. Als je bijvoorbeeld kijkt naar een serie als Bridgerton (2020) zijn de kostuums zeker mooi, maar niet historisch correct. Hierdoor vind ik de tv-show dan al een stuk minder geloofwaardig. In Outlander wordt heel veel aandacht besteed aan de kostuums. De jurken van de vrouwen in Outlander zijn historisch gezien correct. Hoofdontwerper van de serie, Terry Dresbach, geeft dan ook aan dat zij rekening houdt met de historische accuraatheid en ook met het verhaal. “So my job is to figure out: How do I handle with care people’s love of a piece of the story and be accurate? Because either way I’m getting angry letters’’. Als we kijken naar het personage Claire, heeft zij in het eerste seizoen misschien twee verschillende jurken aan. Af en toe worden de jurken gecombineerd met een andere jas of omslagdoek. Vrouwen hadden soms echt maar twee jurken die vermaakt werden wanneer dit nodig was. De factoren van welvaart en afkomst speelden hierin natuurlijk een rol, maar voor een achttiende-eeuwse vrouw die niet van adel was, zijn deze jurken uiterst representatief. Outlander bevat ook een scene waarin je goed het aankleedproces van Claire ziet. Dit draagt ook zeker bij aan de historische geloofwaardigheid, want dit is wederom representatief voor de achttiende eeuw.
Toch zijn er, ondanks de grote zorgvuldigheid van de ontwerpers, wat onjuistheden in de kleding. Dit zien we vooral bij het gebruik van tartan. In de serie zien we vooral de tartans van de Frasers en de Mackenzies. Sommige bronnen vertellen ons dat de kleuren van de oorspronkelijke tartans anders waren dan die in de serie. Dresbach heeft ooit aangegeven dat zij de tartans ontwierp na haar eigen onderzoek naar tartan. Ze ontdekte dat niemand echt zeker weet wat nou de juiste is. ‘There’s a lot of scholarly debate about tartans, and I try to ride the line very, very carefully.’ Sommige historici noemen tartan een negentiende-eeuwse uitvinding van Engelsen om het beeld van Schotland te romantiseren. Tartan wordt dan ook in het boek van de historicus Eric Hobsbawm gebruikt als hét voorbeeld van een invented tradition, er zijn daarom ook critici die beweren dat het tartan van een specifieke clan in de achttiende eeuw nog niet bestond. Deze critici gebruiken als bron vaak schilderijen, die de werkelijkheid misschien ook niet goed laten zien. Of het dus helemaal historisch juist is, weten we niet. Wel besteedt Outlander veel aandacht aan het dragen van de kilt en het gebruik van verschillende tartans, wat ook laat zien dat er zeker oplettendheid is voor de historische juistheid van de kostuums.
De filmlocaties
Outlander wordt daadwerkelijk opgenomen in Schotland, waardoor het al zoveel echter aanvoelt. Er is bijvoorbeeld een serie over Mary Queen of Scots die is opgenomen in Canada, dat maakt het geheel toch iets minder echt. Wat het nog veel leuker maakt, is dat de locaties die Outlander gebruikt ook daadwerkelijk onderdeel zijn geweest van de Schotse geschiedenis en dat maakt de serie historisch relevanter.
In de serie is Doune Castle een plek waar veel van de fictieve gebeurtenissen zich afspelen. In Outlander heeft het kasteel de naam Castle Leoch. Dit is een fictief kasteel dat niet echt bestaan heeft, al bestaat het gebouw dus wel echt. Dat Outlander een echt kasteel gebruikt als filmlocatie in plaats van bijvoorbeeld een computeranimatie, vind ik zeker een pluspunt.
Sommige locaties die in Outlander benoemd worden, bestonden wel echt, zoals Fort William. Dit was een kazerne in het noorden van Schotland van waaruit de Britten patrouilles maakten in de Hooglanden. In de serie wordt voor dit fort Blackness Castle gebruikt, deze plek is een fort geweest en hier heeft ook Mary, Queen of Scots, een tijd gewoond. Het is logisch dat in een verhaal sommige plekken fictief zijn, maar wat Outlander heel goed doet, is gebruikmaken van de vele historische locaties die Schotland te bieden heeft. Dit heeft ook zo zijn voordelen gehad voor het toerisme in Schotland en het behoud van erfgoed.
Conclusie
Het is misschien al duidelijk dat ik fan ben van Outlander. De serie zit zeer goed in elkaar. De fantasie-elementen worden samen met de historische elementen op een goede manier gecombineerd, waardoor het geheel zeer geloofwaardig is. Natuurlijk worden er wel eens wat foutjes gemaakt en is de serie niet historisch perfect. De imperfecties die er zijn, worden door een seriekijker zonder historische achtergrond misschien niet zo snel opgemerkt en dus vind ik dat we kunnen zeggen dat Outlander over het algemeen historisch correct is. Als je liefhebber bent van historische fantasy series is Outlander zeker een grote aanrader.
Marissa van de Kreke is tweedejaars bachelor geschiedenisstudent aan de Universiteit Utrecht. Ze volgt op dit moment het verdiepingspakket in cultuurgeschiedenis en heeft een grote interesse in onderwerpen die te maken hebben met media en cultuur. Dit jaar is ze voor het eerst redacteur bij de Aanzet.
Beeld bovenaan: De slag bij Culloden in Outlander. Bron: Sony Pictures Television Inc.
Bronnen
- Hugh Trevor-Roper, ‘The Invention of Tradition: The Highland Tradition of Scotland’ in: Eric Hobsbawm en Terence Ranger, The Invention of Tradition (Cambridge 1983), 15-41.
Lees verder
- Frank Bouman, ‘Magische praktijken: Zestiende-eeuwse rituele magie in de praktijk.’ Historisch Tijdschrift Aanzet 33, no. 1 (2017): 4-9.
- Michiel Bron & Wouter Johan van Leeuwen, ‘Gevaarlijk weer.’ Historisch Tijdschrift Aanzet 31, no. 2 (februari 2016): 40-42.
- Guido A. Woudenberg, ‘Magie als onlosmakelijk onderdeel van de moderne Westerse cultuur.’ Historisch Tijdschrift Aanzet 27, no. 1 (2012): 62-64.
- Tom van Bruggen, ‘Vrouwen als verklaring voor arm en rijk.’ Historisch Tijdschrift Aanzet 23, no. 2 (2008): 41-42.
